Bất động sản Việt Nam | Vietnam Real Estate | 2dhReal Group | 2dhHoldings

M&A - Mua Bán và Sáp Nhập Doanh Nghiệp Ngành Giáo Dục | Những Gương Mặt Mới Trong Ngành Giáo Dục

28/12/2020

Điểm qua các gương mặt trong ngành giáo dục

Năm giờ chiều, ban lãnh đạo tập đoàn Nguyễn Hoàng (Nguyễn Hoàng Group) gặp ông Nguyễn Mạnh Hùng, hiệu trưởng trường đại học Quốc tế Hồng Bàng. Nhà đầu tư tư nhân nổi lên gần đây với hệ thống trường từ mầm non đến phổ thông bày tỏ ý định đầu tư để vực dậy trường Hồng Bàng và trả hết nợ nần nếu ông Hùng đồng ý bán hết cổ phần tại trường cho họ. 2h sáng, hợp đồng mua bán được ký và sáng hôm sau “bàn giao tất cả luôn,” ông Hùng kể về cuộc đàm phán diễn ra năm 2015.

Thành lập năm 1997, trường Hồng Bàng do tiến sĩ Nguyễn Mạnh Hùng sáng lập và sở hữu nên việc chuyển giao sở hữu và điều hành diễn ra nhanh chóng. Bên cạnh thương vụ Hồng Bàng, Nguyễn Hoàng cũng mua lại trường đại học Bà Rịa – Vũng Tàu. Ngoài việc mua lại hai trường đại học, Nguyễn Hoàng còn mua lại hệ thống trường quốc tế Bắc Mỹ. Bà Hoàng Nguyễn Thu Thảo, tổng giám đốc của Nguyễn Hoàng Group cho biết, tập đoàn này đáp ứng đủ nhu cầu học tập từ mẫu giáo cho tới đại học, sau đại học, từ văn bằng trong nước đến văn bằng chuẩn Anh hay Mỹ.

Trong đầu tư tư nhân vào giáo dục nói chung, vào đại học nói riêng trong bảy năm trở lại đây xuất hiện các thương vụ chuyển nhượng, sau khi có chủ trương tạm ngừng cấp giấy phép mới đại học. Ngoài thương vụ của Nguyễn Hoàng, còn có thương vụ Hùng Hậu đầu tư vào trường đại học Văn Hiến, Thành Tây được chuyển nhượng cho một nhóm đầu tư tư nhân, hay cuộc chuyển đổi sở hữu dẫn tới thay đổi lớn ở đại học Hoa Sen. Các cuộc chuyển đổi quyền sở hữu bổ sung các gương mặt điều hành mới bên cạnh thế hệ đầu tiên là các nhà sáng lập trường thường kiêm luôn điều hành.

23 năm kể từ trường đại học ngoài công lập đầu tiên ra đời, tính đến năm 2017 Việt Nam có 60 trường, chiếm 25% về số lượng trường đại học, quy mô hơn 13% sinh viên đại học trong cả nước, tương ứng hơn 232 ngàn sinh viên. Nhắc đến thế hệ đầu, chủ yếu là các nhà giáo, nhà quản lý giáo dục ở các trường công lập hoặc về hưu rồi chuyển sang. Do vậy, tên tuổi của trường, thậm chí đường hướng phát triển gắn liền với tên tuổi và chuyên môn người sáng lập. Nhắc tới đại học Thăng Long, trường ngoài công lập đầu tiên thành lập, người ta gọi là “trường Bà Sính,” theo tên vị hiệu trưởng Hoàng Xuân Sính. Trường đại học Ngoại ngữ – Tin học TP.HCM gắn liền với tên tuổi ông Huỳnh Thế Cuộc. Hay đại học Văn Hiến của giáo sư văn học Hoàng Như Mai tỏ rõ thế mạnh trong lĩnh vực đào tạo văn học. Văn Hiến hiện nay tuy mở rộng theo hướng ứng dụng, vẫn giữ chuyên ngành văn học bậc đại học lẫn sau đại học.

Tùy theo giai đoạn ra đời, chịu sự chi phối của quy định giáo dục, trường theo hình thức bán công và dân lập, sau đó là tư thục, mà cơ sở vật chất sẽ được chính quyền địa phương cấp hoặc cho mượn, cho thuê (bán công) hay phải đầu tư mới hoàn toàn. Quá trình xã hội hóa đầu tư vào giáo dục theo mô hình doanh nghiệp được luật định trong luật Giáo dục từ năm 2005, với các cụm từ ‘hiện đại’ hơn như “hội đồng quản trị,” “góp vốn,” “nhà đầu tư.” Trong thời kỳ đầu, các nhà sáng lập kiêm luôn chủ tịch hội đồng quản trị, kiêm hiệu trưởng. Trong 18 năm liền trong hai ngày đầu tuần, trưởng các phòng ban của trường Hồng Bàng và đại diện cơ quan bên ngoài đến liên hệ, đều ngồi trước văn phòng hiệu trưởng Nguyễn Mạnh Hùng để được gặp, trao đổi hoặc ký giấy tờ. Thay đổi dễ nhận thấy trong đầu tư vào giáo dục đại học hiện tại là “cuộc chơi ngàn tỉ đồng,” thay vì vốn góp vài tỉ, hay vài chục tỉ đồng như giai đoạn trước 2005. Chưa đầy hai năm sau khi chuyển đổi sở hữu, giữa tháng 8 vừa qua, đại học Quốc tế Hồng Bàng ra mắt cơ sở mới 25 tầng, mang hình dáng con tàu tri thức, theo thiết kế của Singapore tại đường Điện Biên Phủ, quận Bình Thạnh (TP.HCM). Có mặt trong ngày khánh thành, ông Nguyễn Mạnh Hùng phải thốt lên: “Đây là giấc mơ thời xa xưa mà tôi không thực hiện được.” Kể từ khi có Hùng Hậu tham gia đầu tư, đại học Văn Hiến từ chỗ đi thuê hoàn toàn cơ sở giảng dạy, đã có hai cơ sở ở Tân Phú, quận 12. Bà Nguyễn Thị Thanh Tâm, phó chủ tịch HĐQT, đại diện cho tập đoàn Hùng Hậu trong mảng giáo dục cho hay, họ đang hoàn tất thủ tục để xây dựng khu học xá của đại học Văn Hiến rộng hơn năm héc ta trên đường Nguyễn Văn Linh, huyện Bình Chánh (TP.HCM), quy mô diện tích gấp hơn 2 lần trường quốc tế RMIT gần đó.

Theo kết quả nghiên cứu, các trường đại học ngoài công lập do nhóm chuyên gia thuộc bộ Giáo dục và Đào tạo công bố hồi tháng 4.2017, 16 trường sở hữu toàn bộ đất đai là trường mới được thành lập trong 10 năm trở lại đây. Trong khi đó có 12 trường vẫn phải thuê hoàn toàn cơ sở đào tạo, trong đó có năm trường đã thành lập trên 20 năm.

Các nhà đầu tư mới tỏ ra thức thời, áp dụng mô hình doanh nghiệp sở hữu trường và tách bạch vai trò quản lý chuyên môn với quản lý, điều hành trường. Chẳng hạn tập đoàn Hùng Hậu lập công ty cổ phần đầu tư giáo dục Hùng Hậu và công ty này sở hữu số vốn cổ phần chi phối tại đại học Văn Hiến. Tương tự, một công ty thuộc tập đoàn Nguyễn Hoàng nắm quyền sở hữu trường đại học Quốc tế Hồng Bàng. Trường đại học Công nghệ TP.HCM (HUTECH) do công ty cổ phần đầu tư phát triển giáo dục HUTECH nắm cổ phần chi phối. Công ty này cũng nắm cổ phần chi phối ở đại học Kinh tế Tài chính TP.HCM. Trong số 41 đơn vị kê khai cổ đông góp vốn với nhóm nghiên cứu của bộ Giáo dục và Đào tạo, có bốn đại học do một cổ đông sở hữu, ngoài hai trường thuộc Nguyễn Hoàng, còn có đại học FPT thuộc tập đoàn FPT và đại học Kinh Bắc thuộc về gia đình ông Đoàn Xuân Tiếp, giám đốc công ty Hồng Ngọc và công ty Chân – Thiện – Mỹ

Sau khi mua lại, nhóm cổ đông mới đẩy mạnh đầu tư vào cơ sở vật chất, phòng học, máy tính mới, sân chơi cho sinh viên. “Trước đó máy tính HUTECH cũ và ít. Phải đầu tư toàn diện hệ thống, tất cả những gì cần cho quá trình học tập,” ông Kiều Xuân Hùng chia sẻ với Forbes Việt Nam rằng giá trị đầu tư “tới hàng nghìn tỉ đồng” và họ “tham gia trực tiếp vào hoạt động chuyên môn chứ không chỉ đầu tư”. Trong đó, quan trọng nhất là tăng chất lượng đào tạo, cập nhật sách vở và giáo trình học, nâng cao đội ngũ giáo viên, đầu tư phần mềm quản lý đào tạo. “Then chốt của giáo dục là con người quản lý và đào tạo. Trong công ty, khi đưa ra tiêu chuẩn mới, có thể sa thải người không đủ chất lượng. Nhưng giáo dục không thể. Chỉ có thể thay đổi, tổ chức tập huấn,” ông Hùng chia sẻ. HUTECH hiện có gần 40 ngành, gồm đào tạo thạc sĩ, tiến sĩ liên kết với các trường nước ngoài như Mỹ, Pháp, Malaysia, so với thời điểm năm 2007 chỉ có 10 ngành, chủ yếu đào tạo cử nhân các ngành kỹ thuật. Trong khi đó UEF, trong kỳ tuyển sinh 2017 – 2018, bất ngờ vươn lên dẫn đầu lượt đăng ký tuyển sinh đầu vào trong số các trường đại học ngoài công lập Việt Nam với hơn 12 ngàn lượt đăng ký vào các ngành quản trị kinh doanh, quản trị khách sạn, quản trị nhân lực, tài chính ngân hàng…

Không chỉ đầu tư thay đổi cơ sở vật chất, các nhà đầu tư mới, vốn xuất thân từ doanh nhân trong nhiều lĩnh vực, cố gắng bám sát nhu cầu thị trường lao động, thông qua thay đổi định hướng phát triển, gắn kết nhà trường và cộng đồng doanh nghiệp, một lợi thế mà không phải nhà giáo dục chuyên nghiệp nào cũng tạo dựng được. Bà Nguyễn Thị Thanh Tâm cho hay, từ thế mạnh các ngành xã hội như tâm lý học, văn học, ngôn ngữ nước ngoài, các ngành quản trị kinh doanh, kế toán chiếm một nửa cơ cấu đào tạo. Trường Văn Hiến hiện có đội ngũ giáo viên cơ hữu 450 người, đảm bảo 70% nội dung đào tạo, nâng số ngành đào tạo lên 40 ngành, gấp gần ba lần trước khi họ mua lại Văn Hiến trong 43 trường cung cấp số liệu thu – chi tài chính, có 77% trường hoạt động có thu vượt chi. Dẫn đầu về tổng thu là đại học Công Nghệ TP.HCM (HUTECH), nơi có sự chuyển mình thấy rõ sau khi nhóm đầu tư của ông Kiều Tuân nắm cổ phần chi phối. HUTECH thuộc nhóm đầu tư của ông Kiều Tuân, cổ đông chi phối HUTECH và trường đại học Kinh tế Tài chính TP.HCM (UEF). Ông Tuân, có kinh nghiệm quản lý giáo dục, nguyên hiệu trưởng trường Sư phạm Kỹ thuật. Vào những năm 1987 – 1991 (đã sáp nhập vào trường đại học Sư phạm Kỹ thuật TP.HCM), nắm giữ vị trí cao nhất của hội đồng trường HUTECH tháng 5.2010 khi bộ Giáo dục và Đào tạo cho phép trường này chuyển đổi từ loại hình dân lập sang tư thục. Bốn năm sau, nhóm nhà đầu tư của ông Tuân tiếp tục mua lại trường UEF, hiện trường này có trụ sở mới nằm gần HUTECH trên đường Điện Biên Phủ (quận Bình Thạnh). Con trai ông Tuân là ông Kiều Xuân Hùng trở thành Phó hiệu trưởng HUTECH và chủ tịch HĐQT trường UEF. Tương tự các thương vụ khác, giá trị chuyển nhượng không được công bố nhưng ông Kiều Xuân Hùng tiết lộ nhóm nhà đầu tư mới “có quyền quyết định quan trọng đối với HUTECH và UEF.

Giáo dục bậc đại học trở thành sự quan tâm của các nhà đầu tư tư nhân gần đây vì hai lý do lớn. Thứ nhất, đây là ngành có nhu cầu xã hội lớn với lượng khách hàng gần 1,8 triệu sinh viên hằng năm nhưng khả năng đáp ứng còn hạn chế. Trong báo cáo “Tăng trưởng vì mọi người” của UNDP công bố năm ngoái, bình luận: “Việc cải thiện không ngừng chất lượng giáo dục có ý nghĩa trung tâm đối với sự phát triển năng lực sản xuất Việt Nam, nhưng điều này đã bị cản trở bởi những thách thức mang tính hệ thống, như giáo trình lạc hậu và thiếu gắn kết với nhu cầu của thị trường lao động.”

Thứ hai, mảnh đất giáo dục bậc cao mang lại một cơ hội lợi nhuận ổn định và lâu dài. theo ông Huỳnh Thế Cuộc, chủ tịch hội đồng quản trị đồng thời đại diện một phần vốn tại trường đại học Ngoại ngữ - Tin học TP.HCM (Huflit), nếu biết cách làm thì “tỉ suất lợi nhuận nhất định hơn tiền mình đem gửi ngân hàng” và tiền thu “ngay từ khi sinh viên đóng học phí đầu năm”. Tương tự, ông Kiều Xuân Hùng của HUTECH nhận xét tỉ lệ lãi “rất tốt, ổn định” nhưng thời gian hoàn vốn trung bình mất khoảng 10 – 15 năm. “Giáo dục không thể có đột biến. Các trường không thể xấu thành tốt nhanh,” ông Kiều Xuân Hùng cho rằng, xu hướng đầu tư tư nhân trong mảng giáo dục đại học sẽ tiếp tục trong những năm tới vì tỉ lệ đại học ngoài công lập hiện chỉ đào tạo chưa tới 15% sinh viên trên cả nước trong khi đó theo mục tiêu mong muốn của chính phủ là 30%. Tại các nước như Nhật Bản, Hàn Quốc, giáo dục đào tạo tư lên tới 70%.

Bà Phạm Thị Ly, chuyên gia giáo dục cho rằng, trường đại học ngoài công lập phải nâng chất lượng đầu ra mới có thể phát triển được. Đồng quan điểm, tiến sĩ Nguyễn Thiện Tống, nguyên trưởng bộ môn Hàng không (đại học Bách Khoa TP.HCM) bổ sung thêm, trường đại học ngoài công lập phải gắn kết được doanh nghiệp và người học và cần được kiểm định độc lập về chương trình, về trường. Một số trường có thế mạnh trong việc kết nối doanh nghiệp với trường phải kể đến đại học FPT, Hoa Sen, theo ông Tống.

Bà Tâm, công ty Hùng Hậu, cho biết thêm: “Sinh viên Văn Hiến có thể đến các công ty thuộc tập đoàn thực tập. Chúng tôi cũng mời các giám đốc doanh nghiệp đến tham gia giảng dạy.” Là doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, hội đồng quản trị của Văn Hiến đang xây dựng đề án mở thêm khoa Nông nghiệp công nghệ cao.

Ở thời kỳ đầu, trường học cả công lẫn tư không nhiều, nên việc tuyển sinh không gặp cạnh tranh nhiều như giai đoạn hiện tại. Cạnh tranh đầu vào chưa nhiều, đầu ra là thị trường lao động được hưởng lợi do nền kinh tế mới mở cửa, thu hút nhiều vốn đầu tư nước ngoài. Ở thời điểm hiện nay, theo bà Phạm Thị Ly, thị trường lao động mang tính khu vực, đòi hỏi đại học phải thay đổi, nâng chất lượng đầu ra. Thách thức về cạnh tranh giữa các đại học với nhau và tác động từ thị trường lao động khiến cho các nhà đầu tư vào giáo dục đại học phải có tư duy, cách làm khác để có thể chiêu sinh được.

Tuy tâm lý chuộng bằng cấp vẫn còn, song phụ huynh và người học cân nhắc kỹ việc chọn lựa trường, dựa trên thực tế thị trường lao động. Trong 1,1 triệu người thất nghiệp năm 2016, có 18% có bằng đại học. Để thu hút người học, các trường ngoài công lập bị áp lực phải thay đổi chương trình đào tạo, bám sát nhu cầu thị trường lao động. Việc thay đổi chương trình được các trường lựa chọn bằng cách liên kết đào tạo với nước ngoài. Một cách làm khác là khép kín các bậc học để bảo đảm chất lượng đồng nhất. Nếu xây dựng hoàn chỉnh chuỗi sản phẩm, nhà đầu tư giáo dục có các khách hàng trong 12 – 16 năm liền, chưa kể bậc mẫu giáo. Bà Hoàng Nguyễn Thu Thảo (tập đoàn Nguyễn Hoàng) nói: “cách đánh giá chất lượng một bậc học tốt nhất là thông qua đầu vào của bậc kế tiếp.” Chẳng hạn, bậc phổ thông trung học sẽ đánh giá chất lượng đầu ra của bậc phổ thông cơ sở, và đại học sẽ đóng vai trò như vậy với bậc phổ thông. “Thị trường lao động là thước đo chất lượng của giáo dục đại học.”

Nguyễn Hoàng chọn cả hai cách đi, vừa phát triển các bậc học từ mẫu giáo tới đại học, sau đại học. Họ cũng mời giáo sư, tiến sĩ Peter Brackett, người có kinh nghiệm nhiều năm giảng dạy tại Mỹ và Canada làm hiệu phó phụ trách hợp tác quốc tế. Là doanh nhân, ông Brackett mong muốn thiết lập quan hệ tốt giữa nhà trường và doanh nghiệp để sinh viên có được các bài học thực tiễn, cũng như cơ hội trải nghiệm môi trường làm việc thật sự. Ông nói: “lý thuyết phải được thực hành, nếu không chỉ là lý thuyết suông”.

Không chỉ có Nguyễn Hoàng thực hiện bước đi như vậy. Trước đó, tập đoàn giáo dục Quốc tế Á châu (GAIE) cũng đầu tư hệ thống từ lớp 1 đến 12 và đại học. Theo công bố trên website, GAIE, thành lập từ năm 1999, hiện đào tạo hơn 12 ngàn học sinh, sinh viên gồm có trường Dân lập quốc tế IPS và trường trung học tư thục Á Châu (AHS) và đại học Quốc tế Sài Gòn. Không có nhiều thông tin tiết lộ về nhóm đầu tư đứng đằng sau hệ thống này. Chủ tịch GAIE, bà Nguyễn Lê Thanh Trúc và tổng giám đốc, ông Trần Viết Tâm từ chối phỏng vấn Forbes Việt Nam, lý do họ đang ở nước ngoài.

Khác với Nguyễn Hoàng, GAIE, nhà đầu tư Hùng Hậu đã bổ sung vào danh mục đầu tư bên cạnh đại học Văn Hiến là các trường cao đẳng Vạn Xuân, trung cấp Vạn Hạnh, trung cấp Vạn Tường và trường trung cấp Âu Lạc. “Chúng tôi mong muốn có hệ thống giáo dục từ bậc trung cấp tới đại học, tiến tới sau đại học,” bà Tâm trao đổi. Bà tiết lộ, công ty đang thương thảo thương vụ mua cổ phần một trường cấp 3. Tham vọng của họ không khác mấy so với Nguyễn Hoàng: xây dựng hệ thống giáo dục ở tất cả các cấp. Công ty cổ phần giáo dục Hùng Hậu có vốn điều lệ 450 tỉ đồng, theo bà Tâm, định hướng trở thành công ty đại chúng nhằm bổ sung nguồn lực cho mục tiêu khép kín hệ thống giáo dục các cấp học trong chuỗi giá trị giáo dục.

Ông Phạm Tấn Nghĩa là một trong những nhà đầu tư giáo dục thành công.

Dưới phân khúc đại học bậc cao, làn sóng đầu tư đáng chú ý khác diễn ra ở các trường liên cấp khép kín từ mẫu giáo đến phổ thông giảng dạy chương trình song ngữ hoặc quốc tế. Ngoài GAIE, một trong những nhà đầu tư tư nhân tham gia rất sớm vào đào tạo K12 là ông Phạm Tấn Nghĩa, sáng lập hệ thống trường song ngữ dân lập Quốc tế Việt Úc (VAS). Trường này đang giảng dạy hơn 6.300 học sinh từ mầm non đến lớp 12 tại bảy cơ sở ở TP.HCM, theo VAS.

Mekong Capital, quỹ đầu tư từng là cổ đông của VAS, vừa chuyển nhượng toàn bộ cổ phần tại VAS cho một quỹ đầu tư TPG, hay lượng học sinh tại trường VAS trong niên học 2016 - 2017 đã tăng 18% so với năm trước đó. Ông Nguyễn Xuân Giao, giám đốc đầu tư quỹ Bản Việt, chịu trách nhiệm mảng đầu tư vào giáo dục của quỹ, chia sẻ với Forbes Việt Nam, do bất cập của hệ thống giáo dục công lập và sự gia tăng tầng lớp trung lưu, những năm gần đây vốn tư nhân đầu tư vào lĩnh vực giáo dục tăng nhanh. Sự tham gia của tư nhân ngày càng nhiều vào giáo dục, được xem như cỗ máy cái đào tạo ra nhân lực cho xã hội, đặt ra câu hỏi, liệu đây có phải là ngành neo đậu phồn vinh cho các nhà đầu tư? Chủ tịch hội đồng trường Hulift gần hai thập kỷ, ông cuộc nói: “có nhà đầu tư nào đầu tư vào giáo dục mà nói tôi muốn kiếm lời đâu. Nhưng nếu không thì họ đầu tư làm gì. Cái mà họ nói và cái mà họ làm là hai cái chênh nhau. Phải nằm trong tổ chức của họ mới biết được”. Theo ông cuộc, các nhà đầu tư vào giáo dục cần cân bằng giữa sứ mệnh giáo dục và mục tiêu lợi nhuận. Và để đạt mục tiêu giáo dục, thì mục tiêu lợi nhuận “vừa phải thôi”: “Ví dụ, lời cao hơn ngân hàng một chút. chứ nếu ham nhiều quá, nghĩa là bỏ bên đây nhiều quá thì bên kia kém đi.”

Nguyên hiệu trưởng trường Hồng Bàng, ông Nguyễn Mạnh Hùng, đánh giá sự tham gia của các nhà đầu tư giai đoạn hiện tại sẽ thúc đẩy sự cạnh tranh về chất lượng đào tạo giữa các trường. Ông Hùng là người được gắn ngôi sao đầu tiên trên các bậc cầu thang dẫn vào sảnh đại học quốc tế Hồng Bàng, một cách tôn vinh cá nhân như ở đại lộ danh vọng Hollywood. Các ngôi sao khác vẫn chưa được gắn tên cụ thể, tùy theo quan điểm, cách đánh giá của hội đồng trường những năm sắp tới. Với ông Hùng, con tàu tri thức ra khơi có thành công hay không còn phụ thuộc vào việc các nhà đầu tư “chuẩn bị như thế nào cho lực lượng thủy thủ, chuyên chở những gì có thể phục vụ cho xã hội”. Ông Mạnh Hùng chia sẻ: “các nhà đầu tư giáo dục cần suy nghĩ đến xã hội. Cái chính là tạo ra hạnh phúc cho xã hội. Đó mới là lợi nhuận bí ẩn.”